ABDUH VE AFGANİNİN İSLAM SİYASAL DÜŞÜNCESİ AFGANİ
İslami reform ıslah ve ihya gibi kavramlara merkezi önem vererek bunları islam siyasal düşüncesinin merkezine yerleştirmiştir .Uvvetül vuska adlı dergi çıkarmıştır ve bu dergide taassuptan bahseder. Modern siyasal düşünce olarak islamcılığın özelliklerinden biri bu ihya fikriyle öze dönüş fikriyle beraber devletin bu yönde yapılandırılmasıyla dış etkilere islamdışı dış baskıya karşı da yani islamdışı bir baskıyla bir örgütlenme sık sık karşımıza çıkar.modernislamcılıkta batı karşıtlığı da var. Afganide taassup meselesi çok önemli bir kavramdır. Afgani taassup meselesine yaklaşımı şu şekildedir:
Taassup birliği sağlayan bir kavramdır. İslam üzerinden biraraya gelen toplumlardan bahsediyor ve bunu asabilik anlamında kullanılıyor. Taassupta dengeli olunmalıdır. İfrada tefride kapınılmamalıdır. Böyle bir birliğin ırkçı duyguları sileceğinden bahseder. Mısır konusunda da yoğun bir batı etkisi vardır. Toplumdaki birliğin ve dayanışmanın sağlanmasını sağlayan ve islam üzerinden toplumların bir araya gelmesini sağlayan Taassuptur. Bu şekilde bir biraraya gelmenin ırkçı duyguları sileceğini ırk temelli bir siyaset anlayışının islam topraklarında yaygınlaştığını gözlemler ve buna karşılık bir dini taassuptan bahseder. Adaleti islam topluluklarının bir tameli olarak görür. Vahşiliğin zalimliğin islam ile ortadan kalkacağını söyler. Afgani de metaryalizmin bir tür eleştirisini yapar. Batıdaki metaryalistleri pozitivistleri ve seküler tarihçileri eleştirir ama daha fazla hintlileri islüm toplum larındaki pehlevileri eleştirir. Burda aslında afgani modernist müslümanlık eleştirisi yapar. Bunlar metaryalist yorum geliştirmek ile kalmamışlardır. Aynı zamanda siyasi anlamda da batıya bağımlılık geliştirmişlerdir.
Afgani düşüncesini şöyle dile getirir. İslamda irade vardır. Mutlak kadercilik yoktur. İslamda var olan koşullara iradi müdehaleler de önemlidir. Abduhtan farklı olarak afgani bir tür devrimci mücadele gerekirse sahlı bir mücadeleye başvurarak islam toplumlarında çeşitli değişimlerin yapılması gerektiği fikrini benimser. İslam düşüncesinde iradenin de bir önemi vardır. Bu yüzden siz var olan nesnel koşulları kabul etmek zorunda değilsiniz buna karşı isyan edip islamın ihyasını bu şekilde mümkün kılabilirsiniz. Ve aslında devrimci bir çağrı yapılıyor. Afğani islamın altın çağındar bahsederken meşşai felsefeden de etkilemiştir. Akıl kavramına da büyük bir önem verir. Filozof kral anlayışının ön planda olduğu bir anlayış benimser. Abduh un islam siyasal düşüncesine değinecek olur isek abduh ve afganininbenzerlikleri batı etkisinin artması ve moderleşme ve modernleşmeci islam yorumlarının tehlikeli bir etkisi olduğu konularda afgan ile ortak fikirler paylaşıyorlar.
İslami bir ihya ve ıslah kavramı üzerine vurguları var. Ama Yöntem konusunda ayrışıyorlar. Afgani isyani mümkün hatta gerekli gören bir yaklaşımı abduh ise reformlarla bir ihyanın yapılması gerektiğini söylüyor. Refformlarda bir eğitim reformu müslümanların bilinçlendirilmesi üzerinden bir reform programı geliştiriyor. Ve egitim önemli bir süreçti. İslamın gerçekte sahip olduğu rasyonalist temellere yeniden oturtulması ila mümkün olur. İslamın islam dışı etkilerden arındırılmasıdır bu tabi afganide de önemli olan bir vurgu idi. Yani bir çeşit rasyonalist selefilik yorumu geliştiriyorlar. İslamın özünde akıl önemlidir. Tıpkı afgani gibi abduhta altın çağın içine erken abbasi dönemini farabi ibni sina dönemlerini katıyor. Teknik gelişmelere her ikisi de açıktır. Her ikisi de kelamın geliştirilmesi yeniden canlandırılması gerektiğini savunur. Asrı saadete dönüşü savunurlar, selefi anlayışın da yine çok yoğun olduğunu görüyoruz.